فقدان روش ارزشیابی سهام قابل‌قبول
بهار عابد، مشاور تأمین مالی در گفتگو با بورس‌نیوز، در خصوص چگونگی ظرفیت شرکت‌های پروژه محور برای تأمین مالی بیان کرد: هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار با تصویب دستورالعمل نحوه صدور مجوز عرضه عمومی شرکت پروژه (سهامی عام) در سال ۱۴۰۰ به‌منظور تکمیل و بهره‌برداری از پروژه‌های کلان اقتصادی، تأمین مالی شرکت‌های پروژه محور را در بازار سرمایه آغاز کرد.
وی تکمیل کرد: اغلب شرکت‌های پروژه محور به دلیل عدم تأمین مالی، به بهره‌برداری نرسیده و یا پروژه متوقف می‌گردید، پس از تصویب دستورالعمل فوق، شرکت‌ها توانستند از طریق افزایش سرمایه از طریق سلب حق‌تقدم و یا پذیره‌نویسی مخارج سرمایه‌ای انجام‌شده را جبران نمایند یا به تکمیل طرح‌های جاری و توسعه‌ای بپردازند.
بهار عابد ادامه داد: این دستورالعمل به دو جهت برای شرکت‌های پروژه محور مثمرثمر گردید، اولین مورد اینکه شرکت‌ها ملزم به بازپرداخت مبلغ تأمین مالی و پرداخت بهره و کارمزد‌های ادواری نبوده و با نرخ صفر تأمین مالی می‌شوند، مورد بعدی اینکه پروژه‌هایی که به دلیل عدم وجود منابع مالی متوقف گردیده‌اند، از طریق بازار سرمایه و مشارکت سهام‌داران خرد، به اتمام خواهند رسید.
عابد، وضعیت تأمین مالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان را این‌گونه توضیح داد: شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل اینکه همواره در حال پژوهش و تولید محصولات نوآورانه و فناورانه هستند، گزارش‌ها و شاخص‌های مالی آن‌ها با سایر شرکت‌ها متفاوت بوده و نمی‌توان با قوانین و دستورالعمل‌های سایر شرکت‌ها، آن‌ها را ارزیابی کرد. از همین رو شرکت‌های بورس تهران و فرابورس ایران در حال بازنگری دستورالعمل‌های مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان برای تسهیل ورود این قبیل شرکت‌ها به بازار سرمایه هستند، فلذا تا پیش از تصویب و ابلاغ دستورالعمل‌های جدید، شرکت‌های دانش‌بنیان پروسه پذیرشی مشابه سایر شرکت‌ها را دارند و با شاخص سایر شرکت‌ها ارزیابی می‌گردند. البته با بازنگری دستورالعمل‌های مربوطه امیدواریم الزامات سهل‌گیرانه‌تری برای شرکت‌های دانش‌بنیان مقرر گردد تا بتوانند برای ارتقا دانش فنی خود و توسعه طرح‌های فناورانه و نوآورانه، از بازار سرمایه استفاده نمایند.
این مشاور تأمین مالی گفت: مراحل رشد شرکت‌های دانش‌بنیان مشابه سایر شرکت‌ها نبوده و عموماً روند سودآوری این شرکت‌ها در سال‌های ابتدایی تأسیس نسبتاً پایین بوده و یا بعضاً زیان‌ده هستند و بعد از ورود به مرحله صنعتی‌سازی محصولات و تولید انبوه، سودآوری شرکت با سرعت بالایی رشد خواهد کرد. آغاز سودآوری شرکت‌ها منوط به تأمین مالی به‌موقع طرح‌های توسعه با نرخ‌های پایین است، لذا این قبیل شرکت‌ها را نمی‌توان با شرکت‌هایی که از ابتدای تأسیس رشد سود باثباتی را تجربه می‌کنند، مقایسه کرد.
وی تکمیل کرد: در حال حاضر ۷۵ شرکت دانش‌بنیان وارد بورس شده‌اند و با بررسی عملکرد آن‌ها می‌توان دریافت که بازدهی سهام این شرکت‌ها نسبت به سایر شرکت‌های عرضه‌شده، به نسبت بالاتر است. چالش دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان، در مرحله عرضه اولیه و تعیین قیمت هر سهم هست. روش‌های متداول ارزشیابی سهام برای شرکت‌های نوپا و بعضاً دانش‌بنیان‌ها کاربرد نداشته و نمی‌تواند ارزش واقعی شرکت را منعکس نماید، لذا به دلیل تفاوت بااهمیت قیمت‌های ارزیابی‌شده در روش‌های مختلف، صاحبان کسب‌وکار با نهاد‌های متولی این امر به توافق نرسیده و موفق به عرضه اولیه سهام نمی‌گردند.
بهار عابد در خصوص جلوگیری از پذیرش استارتاپ‌ها در بورس عنوان کرد: شرکت‌های استارتاپی اغلب دارای دارایی‌های نامشهود بااهمیت بوده و فقدان روش ارزشیابی سهام مورد تأیید طرفین (سازمان بورس و صاحبان کسب‌وکار) دلیل بورسی نشدن شرکت‌های استارتاپی است.
وی ادامه داد: اکثر شرکت‌هایی که موفق به ورود به بورس شده‌اند نیز از منعکس نمودن ارزش روز دارایی‌های نامشهود خود در گزارش‌ها ارزشیابی سهام صرف‌نظر کرده‌اند. همچنین قوانین سخت‌گیرانه‌ای مثل توثیق سهام سهام‌دار عمده، رعایت دستورالعمل‌های مازاد بر رویه سایر شرکت‌ها مانند دستورالعمل شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال نیز باعث سخت‌تر شدن فرایندپذیرش برای استارتاپ‌ها گردیده است. روش دیگری که برای تأمین مالی شرکت‌های استارتاپ و دانش‌بنیان نوپا پیشنهاد می‌گردد، استفاده از صندوق‌های خطرپذیر یا جسورانه هست که به‌مراتب سخت‌گیری‌های پذیرش سهام را نخواهد داشت و در مدت‌زمان کوتاه‌تری نسبت به عرضه اولیه سهام، تأمین مالی انجام خواهد شد.
عابد گفت: به‌طورکلی با رونق‌گرفتن معاملات در بازار ثانویه و افزایش حجم معاملات روزانه در بورس، بازار عمق پیدا کرده و از همین رو تأمین مالی شرکت‌ها در بازار اولیه به‌سهولت امکان‌پذیر خواهد بود. در روز‌های اخیر که شاهد کاهش حجم معاملات هستیم، تأمین مالی شرکت‌های بزرگ‌مقیاس، با ریسک مواجه خواهد شد.
وی تشریح کرد: زمانی که شرکت به دنبال تأمین مالی از منابع جدید بوده و سهام‌داران شرکت امکان سرمایه‌گذاری مجدد در سهام را ندارند و یا در وضعیت رکود بازار سرمایه که انجام عرضه‌های اولیه، باعث وخیم‌تر شدن اوضاع بازار‌های سرمایه می‌گردد، افزایش سرمایه به روش صرف سهام با سلب حق‌تقدم راهکار مناسبی برای جذب منابع است. در این روش بخشی از آورده سهام‌داران جدید که معادل ارزش اسمی سهام است به‌حساب سرمایه منظور شده و مابقی آورده نقدی که تحت حساب صرف سهام قرار می‌گیرد را می‌تواند به سه روش سود نقدی، انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت و انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت در حساب‌ها منعکس کرد.
این مشاور تأمین مالی تکمیل کرد: به عبارتی آورده نقدی سهام‌داران جدید به شرکت تزریق و سهام‌دار شرکت شده و درصد سهام‌داری سهام‌داران پیشین کاهش می‌یابد. لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ۲ قانون افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران یا فرابورس ایران از طریق صرف سهام با سلب حق‌تقدم، توزیع نقدی اندوخته صرف سهام یا کاهش سرمایه مگر به‌موجب احکام قضائی ممنوع است.
بهار عابد، مشاور تأمین مالی در خصوص اینکه آیا عرضه و پذیرش شرکت‌ها، کمکی به شرایط کنونی بازار سرمایه می‌کند و یا تا حدودی باعث برون‌رفت از وضعیت پیش رو خواهند شد، گفت: باتوجه‌به پایین‌بودن حجم معاملات و خروج نقدینگی در بازار، تأمین مالی از طریق پذیره‌نویسی و صرف سهام نسبت به عرضه اولیه سهام پیشنهاد می‌گردد. در حال حاضر شرکت‌ها می‌توانند فرایند‌های قبل از عرضه را طی کرده و پس از بهبود نسبی شرایط بازار و ورود نقدینگی، آماده عرضه اولیه سهام خود باشند.