اما و اگرهای عرضه‌اولیه کارگزاری‌ها به "بورس"

ارزش معاملات در سال ۹۹ در حدود ۵۳۹۴ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال ۹۶ حدودا ۱۱ برابر و در مقایسه با سال ۹۰ تقریبا ۴۵ برابر شده است.

به گزارش بورس نیوز، یکی از نهاد‌های مهم بازار سرمایه شرکت‌های کارگزاری هستند. کارگزاری‌ها حلقه ارتباطی سهامداران با بازار سرمایه هستند و در سال‌های اخیر به مدد انحصار و عدم صدور مجوز‌های جدید، ارزش زیادی هم پیدا کرده‌اند و تا جایی که تا چندی قبل، مجوز کارگزاری‌ها حداقل ۲۵ میلیارد تومان قیمت داشت. (البته از دوران مدیریت دهقان دهنوی، رئیس قبلی سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان دریافت مجوز تاسیس کارگزاری جدید را فراهم شد). بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های کارگزاری نشان می‌دهد درآمدزایی صنعت کارگزاری در ۲ سال گذشته، رشد چشمگیری داشته و کارگزاری‌ها سود‌های هنگفتی هم شناسایی کرده اند. ارزش معاملات در سال ۹۹ در حدود ۵۳۹۴ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال ۹۶ حدودا ۱۱ برابر و در مقایسه با سال ۹۰ تقریبا ۴۵ برابر شده است. ارزش معاملات (مجموع خرید و فروش) در سال ۹۸ در بورس‌ها (بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی) در حدود ۲۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده و درآمد کارگزاران از کارمزد این معاملات در حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۹ با رشد ۳ برابری، ارزش معاملات بازار سرمایه کشور به ۵۳۹۴ هزار میلیارد تومان رسیده که بر همین اساس می‌توان میزان درآمد کارگزارن کشور را چیزی در حدود ۳۳ هزار میلیارد تومان برآورد کرد. این ۳۳ هزار میلیارد تومان، تقریبا برابر با درآمد نفتی ایران در سال ۹۸ و ۹۹ بوده است! اما این به معنای سود آور بودن تمامی شرکت‌های کارگزاری نیست و صورت‌های مالی صنعت کارگزاری نشان می‌دهد از میان حدود ۱۰۷ کارگزاری فعال بازار سرمایه در یکی دو سال اخیر، فقط چند کارگزاری بزرگ و مطرح بازار سهم قابل توجهی از معاملات داشته اند. کارگزاری مفید به عنوان بزرگترین شرکت کارگزاری بازار سرمایه حدود ۲۰ درصد از معاملات آنلاین را در اختیار داشته و شرکت‌های کارگزاری آگاه، بانک پاسارگاد، توسعه معاملات کیان، مبین سرمایه، بانک پارسیان و بانک صنعت و معدن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. با وجود افت ارزش معاملات در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹، کارگزاری مفید بزرگترین کارگزاری بازار سرمایه، حتی در منفی‌های بازار هم خوش درخشیده و در ۶ ماهه اول امسال بیش از ۱۶۴۰ میلیارد تومان سود شناسایی کرده است.

سود هنگفتی که در کارگزاری‌های بزرگ بازار شناسایی شده این انتقاد را ایجاد کرده که چرا باید شرکت‌های کارگزاری که سود خود را از دل همین بازار صید می‌کند، در انحصار عده‌ای محدود باشند و فعالان و سهامداران این بازار، سهمی از سود‌های هنگفت این صنعت نداشته باشند؟ عرضه اولیه کارگزاری‌ها در بازارسرمایه یکی از خواسته‌هایی است که این روز‌ها برخی سهامداران در بخش صدای سهامدار بورس نیوز مطرح کرده‌اند. لازم به ذکر است که سال گذشته، دبیر کل کانون کارگزاران وعده داده بود در نیمه اول ۱۴۰۰ شاهد عرضه اولیه یکی از کارگزاری‌های بزرگ بازار خواهیم بود. اینکه چرا باید جای صنعت کارگزاری به عنوان یکی از صنایع مهمی که به توسعه بازار سرمایه گره خورده، در این بازار خالی باشد؛ علامت سوال بزرگی است که هرگز به آن پاسخ داده نشده است. به منظور بررسی زوایای ورود صنعت کارگزاری به بازار سرمایه و عرضه اولیه شرکت‌های کارگزاری در این بازار خبرنگار بورس نیوز نظر برخی کارشناسان بازار سرمایه را در این زمینه جویا شده است.

امیر سیدی کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با بورس نیوز در این راستا بیان کرد: موافق عرضه کارگزاری‌ها در بازار سرمایه در شرایط فعلی نیستم. به نظر می‌رسد بخشی از جذابیت صنعت کارگزاری ناشی از محدودیت‌هایی است که در سال‌های قبل جهت صدور مجوز فعالیت کارگزاری‌ها اعمال شده است.

وی افزود: در نظر داشته باشید که نمی‌توان هیچ شرکت خصوصی را ملزم به ورود به بازار‌سرمایه کرد و شرط اول جهت عرضه اولیه کارگزاری ها، تمایل مدیران این صنعت به ورود به بازار سرمایه است. بعضی از شرکت‌های کارگزاری در این سال‌ها به سبب انحصار، سود‌های کلانی شناسایی کرده‌اند و اگر حالا تصمیم به عرضه اولیه این کارگزاری‌ها در بازار سرمایه بگیریم و مبنای ارزش گذاری سهام این کارگزاری‌ها را، درآمد سال‌های اخیر قرار دهیم؛ ارزش‌گذاری کارگزاری‌های بزرگ با قیمت بالایی انجام می‌شود و سهامداران این شرکت‌های کارگزاری که در این سال‌ها سود‌های کلانی به سبب انحصار کسب کرده‌اند، با عرضه بخشی از سهام کارگزاری در بازار سرمایه با قیمت‌های بالا نیز سود چشمگیری کسب می‌کنند! حال آنکه هیچ تضمینی وجود ندارد که کارگزاری‌های بزرگی که الان، درآمد‌های زیادی دارند، در صورت صدور مجوز فعالیت کارگزاری‌های جدید، بتوانند سودآوری خود را حفظ کنند. سیدی اضافه کرد: مثال بارز ریسک در صنعت کارگزاری، اتفاقی است که بعد از شروع به کار رابین هود، در بورس آمریکا رخ داد‌ و کارگزاری‌های بزرگی در بازار سرمایه آمریکا مشغول فعالیت بودند که با شروع به کار رابین هود، بخش زیادی از مشتریان آنلاین خود را از دست دادند. هیچ بعید نیست در صورت لغو انحصار در صنعت کارگزاری، شرکت کارگزاری کارگزاری جدیدی راه اندازی شوند که رقیب جدی برای کارگزاری های بزرگ و مطرح فعلی باشند.‌ فراموش نکنید شرکت‌های کارگزاری بزرگ، این روزها صرفاً به دلیل برتری تکنولوژی به این مرحله رسیده اند و بخشی از سودآوری این شرکت ها ناشی از انحصاری است که در این صنعت وجود دارد. سیدی با اشاره به پیشنهادی جهت ورود صنعت کارگزاری به بازار سرمایه گفت: بهتر است به جای تلاش برای عرضه اولیه کارگزاری ها در بازار سرمایه، شرط صدور مجوز برای فعالیت کارگزاری های جدید را سهامی عام بودن و پذیره نویسی در بازار سرمایه اعلام کنیم.

پیمان حدادی کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با بورس نیوز در این خصوص بیان کرد: به چند دلیل موافق عرضه تمام کارگزاری‌ها، اعم از کارگزاری های بزرگ و کوچک، در بازار سرمایه هستم. دلیل اول اینکه باید امکان سرمایه گذاری عموم در هر صنعتی که پتانسیل سرمایه‌گذاری داشته باشد، فراهم باشد. وی اضافه کرد: نمی‌توان مردم را به بازار سرمایه فراخواند، ولی امکان سرمایه‌گذاری در یکی از نهادهای مهم بازار را از آنها گرفت. دلیل دوم اینکه با‌ ورود هر شرکتی به بازار سرمایه، مدیران آن شرکت در قبال سهامداران پاسخگو خواهند بود و این پاسخگویی، هم شفافیت را در آن شرکت افزایش خواهد داد و هم مدیران را به رقابت و تلاش بیشتر برای افزایش سودآوری ترغیب می کند.

وی افزود: سومین دلیل این که بسیاری از کارگزاری‌ها به خصوصن کارگزاری‌های متوسط و کوچکتر در بازارسرمایه، نیاز به توسعه فناوری و اصلاح زیرساخت‌ها دارند. این کارشناس بازارسرمایه تاکید کرد: حال اینکه در شرایط فعلی بسیاری از مدیران کارگزاری به دنبال چنین اصلاحی نیستند و یا اگر هم به دنبال توسعه باشند سرمایه کافی را در اختیار ندارند. با ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه و افزایش سرمایه این شرکت ها از محل آورده نقدی، منابع مالی مورد نیاز برای توسعه فناوری و اصلاح ساختار کارگزاری ها تامین خواهد شد. همانطور که شرکت‌های تامین سرمایه و حتی بورس ها راهی بازار سرمایه شدند، معتقدم کارگزاری ها هم پتانسیل عرضه در بازار سرمایه را دارند. حدادی در ادامه با اشاره به سایر مزایای ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه اظهار کرد: علاوه بر افزایش شفافیت، افزایش رقابت در مدیران و امکان تامین مالی کارگزاری‌ها از بازار سرمایه، مزیت دیگر ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه این است که کارگزاری هایی که عملکرد خوبی نداشته باشند، از گردونه خارج خواهند شد و این اتفاق از مهمترین مزایای ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه خواهد بود. وی اضافه کرد: البته ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه ریسک هایی هم خواهد داشت. اما ریسک‌هایی از جمله ریسک عدم وصول مطالبات که کارگزاری ها با آن مواجه هستند، در صنایع دیگری از جمله بانک ها نیز مطرح است و وجود چنین ریسکی، بهانه مناسبی برای مخالفت با ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه نخواهد بود. این کارشناس بازار سرمایه در رابطه با نحوه ارزش گذاری سهام کارگزاری ها گفت: . از آنجا که صنعت کارگزاری، صنعتی خدماتی است؛ کارگزاری ها دارایی های چندانی در اختیار ندارند و مهمترین دارایی های کارگزاری ها پرسنل و بعد از آن زمین و ساختمان و شعب هستند. بنابراین به نظر می‌رسد ارزش گذاری سهام کارگزاری ها باید بر اساس سودآوری شرکت‌ها انجام شود. به هر حال ارزش‌گذاری یکی دو شرکت اول از هر صنعتی که قرار باشد وارد بازار سرمایه شود، با حواشی و انتقاداتی همراه خواهد بود؛ اما با ورود یکی دو شرکت کارگزاری به بازار سرمایه و کشف قیمت و انجام معاملات، شرایط برای ورود سایر شرکتهای گذاری کارگزاری تسهیل خواهد شد. وی تصریح کرد: به هر حال قبل از این هم بحث ارزش گذاری در مورد بسیاری از شرکت هایی که در حال حاضر در بازار سرمایه حضور دارند، حاشیه ساز بوده است. با توجه به اینکه در سایر بورس‌ها، صنعت کارگزاری جزو صنایعی است که در بازار سرمایه حضور دارد، معتقدم سهام کارگزاری ها هم مانند هر صنعت دیگری قابلیت ارزش گذاری و ورود به بازار سرمایه را دارد. به نظر می‌رسد بهانه اصلی برای ممانعت از ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه، ریسک ارزش گذاری و یا مطالبات اعتباری این صنعت نیست و شاید برخی سهامداران صنعت کارگزاری با توجه به مزایای خاصی که این صنعت دارد، راضی به ورود این صنعت به بازار سرمایه و سهیم شدن منافعشان با دیگران نباشند(اعم از این که این کارگزاری ها کاملا متعلق به بخش خصوصی باشد یا وابسته به نهادهای عمومی همچون بانک ها باشد). اما سازمان بورس و اوراق بهادار می‌تواند کارگزاری ها را ملزم کند که حداقل بخشی از سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند.

هومن عمیدی کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با بورس نیوز در این زمینه عنوان کرد: معتقدم شرکت‌های کارگزاری ما در حد استانداردهای بازار سرمایه نبوده و پتانسیل عرضه در این بازار را ندارند.

وی افزود: شرکت‌های کارگزاری عمدتاً دارایی و سرمایه چندانی در اختیار ندارند و با اعتبارات و تسهیلاتی که از بانک‌ها دریافت می‌کنند فعالیت می نمایند و درآمدهای کارمزدی دارند. این صنعت صنعتی بسیار شکننده و ضعیف است و نباید سودآوری شرکت‌های کارگزاری در یکی دو سال اخیر، که به سبب افزایش ارزش معاملات به صورت استثنایی رشد کرده، مبنای ارزش گذاری سهام کارگزاری ها قرار بگیرد.

وی افزود:اگر حاشیه سود ۲ سال گذشته صنعت کارگزاری را در نظر نگیریم، این صنعت در ۲۰ سالِ قبل از آن، حاشیه سود چندانی نداشته است. ضمن اینکه در شرایط فعلی فقط چند کارگزاری محدود، وضعیت سودآوری مطلوبی دارند و سایر شرکت‌های کارگزاری از منظر سودآوری اصلاً جذاب نیستند. بعد از مصوبه کاهش کارمزدها در سال گذشته، درآمد شرکت‌های کارگزاری کاهش محسوسی داشته و اکثر کارگزاری های کوچک و متوسط اوضاع مساعدی ندارند‌ نکته دیگر اینجاست که بخش عمده درآمدهای برخی شرکت‌های کارگزاری بزرگ از محل صندوق ها و شرکت‌های سبدگردان وابسته به آن ها است. این صندوق ها و شرکت های سبدگردان، در روندهای صعودی، سودهای مناسبی شناسایی می‌کنند؛ اما در روندهای نزولی، افزایش حجم ابطال یونیت ها ریسک هایی هم متوجه کارگزاری می کنند. عمیدی اظهارکرد: بنابراین می توان گفت شرکت‌های کارگزاری با توجه به ریسک هایی که متوجه آن هاست حاشیه سود امن چندانی ندارند. علاوه بر این که نباید فراموش کرد اگر چند شرکت کارگزاری بزرگ بازار سرمایه را در جدا کنیم، سایر شرکت ها، چه به لحاظ مدیریتی و چه به لحاظ ساختار و حاشیه سود و سرمایه، در حد و اندازه ورود به بازار سرمایه نیستند. این صنعت فعلاً باید توسعه یافته و مشکلات ساختاری خود را برطرف کند و بعد، به فکر ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه باشیم. این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به ریسک های ورود کارگزاری ها به بازار سرمایه گفت: یکی از ریسک های بزرگ صنعت کارگزاری، ارزش گذاری سهام شرکت‌های کارگزاری است. در حال حاضر با پرداخت مبلغ نسبتاً اندک و اجاره یک استیشن، میتوان یک شعبه به شعب کارگزاری اضافه کرد. عمیدی در پایان خاطرنشان کرد: در صورتی که در هنگام ارزش گذاری سهام کارگزاری ها احتمالاً به ازای هر شعبه رقم خوبی به ارزش گذاری کارگزاری اضافه خواهد شد. همچنین احتمالاً در ارزش گذاری شرکت‌های کارگزاری، برند این شرکت‌ها هم ارزش قابل توجهی خواهد داشت؛ حال آنکه به جز چند شرکت بزرگ کارگزاری، به نظر می رسد برند سایر شرکت‌های کارگزاری ارزش چندانی نداشته باشد. از ریسک مشتریان اعتباری این صنعت بخصوص در روندهای نزولی هم نباید غافل بود.