تحلیل بنیادی صنعت پالایشی
به گزارش بورس‌نیوز،خاورمیانه با تسلط بر بازار‌های نفت جهان و با داشتن ذخایر عظیم گازی، می‌تواند به عنوان منبع انرژی جهان توصیف شود. شرایط مناسبی برای رشد صنایع پتروشیمی در خاورمیانه مهیا است. دسترسی به بزرگترین منابع هیدروکربنی جهان، تضمین کننده خوراک گاز فراوان و ارزان قیمت برای صنایع پتروشیمی خاورمیانه در مقایسه با واحد‌های متکی بر خوراک نفتا در دیگر مناطق جهان است.
در سال ۲۰۱۹، کشور‌های خاورمیانه با داشتن ۵۴.۷ درصد منابع نفت خام دنیا، تنها ۳۲.۱ درصد از تولید جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است. از این رو این منطقه به واسطه برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز طبیعی دارای مزیت نسبی در این صنعت میباشد. اولین پالایشگاه نفتی در خاورمیانه در سال ۱۲۸۸ شمسی درآبادان به نام پالایشگاه آبادان ساخته و این پالایشگاه در سال ۱۲۹۱، با ۲۵۰۰ بشکه در روز بعنوان اولین تصفیه خانه نفت کشور آغاز به کار کرد. این پالایشگاه قبل از انقلاب به حدود ۶۸۰ هزار بشکه فرآوری فرآورده‌های نفتی رسیده بود و بزرگترین پالایشگاه جهان بوده است. در حال حاضر نیز (سال ۱۳۹۷) ظرفیت تولیدی این پالایشگاه ۳۹۹ هزار بشکه در روز است.
همان طور که جدول زیر نشان می‌دهد، منطقه خاورمیانه ۷،۵۴.۷ درصد از ذخایر نفت خام اثبات شده را در اختیار دارد که ایران با ۲۰۸.۶ میلیارد بشکه، به ترتیب ۲۴.۶،۱۷ و۱۳.۴ درصد از ذخایر نفتی خاورمیانه، کشور‌های اوپک و جهان را در اختیار دارد، که بعد از عربستان بزرگترین دارنده ذخایر نفت خام در خاورمیانه میباشد. با وجود اینکه بیش از نیمی از ذخایر نفتی جهان در خاورمیانه است، سهم این منطقه در استخراج و تولید نفت، ۳۲ درصد است. از نظر تولید نفت خام، ایران با ۲.۳ میلیون بشکه در روز، بعد از عربستان با ۱۰.۳ میلیون بشکه در روز و عراق ۴.۴ میلیون بشکه در روز، پنجمین کشور بزرگ تولیدکننده نفت در خاورمیانه است.
ظرفیت تولیدی پالایشگاه‌های ایران در سال ۲۰۱۹، تقریبا ۲.۲ میلیون بشکه در روز است که معادل ۲.۲ درصد از ظرفیت کل جهانی است. بیشترین ظرفیت تولیدی در این سال نیز مربوط به پالایشگاه نفت آبادان با تولید روزانه ۳۹۹ هزار بشکه میباشد. پالایشگاه نفت جی نیز با ظرفیت تولید ۱۸۰۰۰۰۰ تن قیر بعنوان بزرگترین تولیدکننده انواع قیر در ایران و خاورمیانه است.
حدود ۱۰ سال پیش برنامه ریزی‌ها و اقدامات لازم به منظور اجرای طرح جامع توسعه کمی و کیفی پالایشگاه‌ها و همچنین احداث ۸ پالایشگاه جدید در دستور کار قرار گرفت.در این راستا قرار بر این گردید علی رغم اجرای طرح‌های توسعه‌ای در ۹ پالایشگاه کشور، ۸ پاالیشگاه با ظرفیت کل ۲.۰۴۰ هزار بشکه نیز به منظور تولید فرآورده‌های هیدروکربوری از جمله بنزین و نفت گاز طراحی و احداث گردد.
طی سال‌های اخیر بحث‌های زیادی در مورد ورود سوخت‌های تجدیدپذیر به سبد سوخت مصرفی دنیا شده، اما با این وجود بر اساس گزارشات اوپک، همچنان مشاهده میشود که تا سال ۲۰۴۰ روند مصرف نفت و فرآورده‌های آن در دنیا به صورت افزایشی ادامه خواهد یافت؛ لذا درآینده جهت تبدیل نفت خام به فرآورده‌های آن، افزایش ظرفیت و احداث طرح‌های پالایشگاهی زیادی برای این صنعت پیش بینی شده و بیشترین افزایش ظرفیت پالایشی تا سال ۲۰۴۰ مربوط به کشور‌های خاورمیانه، چین و سایر کشور‌های آسیای پاسیفیک از جمله هند خواهد بود.
کشور چین و منطقه آسیای پاسیفیک به دلیل افزایش میزان تقاضای خود در فرآورده‌های پالایشی، مجبور به تأسیس پالایشگاه‌های جدید است و منطقه خاورمیانه برای تأمین نیاز کشور‌های واردکننده به دنبال افزایش ظرفیت پالایشی خود هستند. مهمترین عواملی که بر تقاضای هر محصول تاثیر می‌گذارد، رشد جمعیت و شرایط اقتصادی کشور‌ها است.
جمعیت دنیا مطابق گزارش امور اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد (DESA UN) در ۲۰۳۰ به ۸.۵ میلیارد نفر، در ۲۰۵۰ به ۹.۷ میلیارد نفر می‌رسد، به عبارت دیگر در سال ۲۰۳۰، ۱.۲ میلیارد نفر به مصرف کنندگان انرژی افزوده میشود.
همچنین بر اساس آمار بانک جهانی، مصرف انرژی به ازای هر هزار دلار GDP، برابر با ۱۳۱.۱ معادل کیلوگرم نفت میباشد. به طور متوسط نرخ جهانی رشد سالانه تولید ناخالص داخلی در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ به ترتیب ۲.۳ و ۳.۰۳ درصد بوده است (org.IMF) بنابراین رشد جمعیت و همچنین رشد اقتصادی منجر به رشد مصرف و تقاضای نفت و فراورده‌های آن و محصوالت پتروشیمی خواهد شد.
به طور خلاصه برای نگاه به آینده بازار، دنبال کردن تحولات عوامل شمارش شده اخیر یعنی دگرگونی در پیش بینی‌های تحولات اقتصادی مناطق، تغییر نرخ‌های مورد انتظار برای رشد اقتصادی، سیاست‌های مرتبط با آلاینده‌های زیست محیطی، تعهد‌های منطقه‌ای و کشوری مرتبط با اعمال محدودیت‌های زیست محیطی و سیاست‌های دولت‌ها برای تعدیل مصرف خودرو (اعم از سیاست‌های قیمتی، مالی یا جیره بندی)، همچنین تشویق ها، یارانه‌ها و سیاست‌های حمایتی بالقوه‌ای که برای مصرف خودرو‌ها با سوخت‌های تمیزتر اعمال خواهد شد، همگی قادر خواهند بود بر روند‌های آتی تقاضای خودرو تأثیر بگذارند و در تعیین تعداد سرمایه گذاران این صنایع نقش داشته باشند.
یکی از مزیت‌های بسیار مهم این صنعت در ایران، منابع عظیم نفت و گاز و فراوانی مواد اولیه میباشد، از طرفی قرارگیری ایران در منطقه خاورمیانه و نزدیکی به بازار‌های مصرف و در حال رشد، فرصت‌های فراوانی را به منظور توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز دارد. البته عواملی، چون تغییرات نرخ ارز، تغییرات قیمت نفت، تورم، جنگ، تحریم‌های هسته‌ای و تنش‌های سیاسی منجر به افزایش ریسک این صنعت میشود. میزان سوددهی پالایشگاه‌ها تحت تاثیر عواملی، چون قیمت نفت خام و در دسترس بودن آن، خصوصیات بازار منطقه ای، ظرفیت فرآیند‌های پالایشگاه، درجه پیچیدگی و کارآیی پالایشگاه است.
معمولا پالایشگاه‌ها از ۱ بشکه نفت خام دریافتی ۵۰ درصد آن را به بنزین، ۳۰ درصد را به گازوئیل و ۲۰ درصد را به نفت سنگین یا مازوت تبدیل می‌کنند و از این محل تا حدود ۱۵ درصد سود خالص کسب می‌کنند. اما در ایران بیشترین فرآورده پالایشگاهی نفت کوره است که دارای حاشیه سود پایینی بوده و تقاضا برای آن رو به کاهش است. در حال حاضر بطور میانگین ۷۰ درصد محصولات پالایشگاه‌های ایران سبک و ۳۰ درصد آن سنگین است و از عمر آن‌ها بیشتر از ۲۰ سال می‌گذرد و سرمایه عظیمی صرف تجهیزات و دارایی‌های پالایشگاه‌ها گردیده است، به همین دلیل حاشیه سود پاالیشگاه‌ها در ایران پایین است و همانطور که در جدول ۱۹ مشاهده گردید، حاشیه سود خالص و ناخالص اکثر شرکت‌ها کمتر از ۱۷ درصد بوده و نسبت به صنعت پتروشیمی با حاشیه سود متوسط ۴۰ درصد، به میزان قابل توجهی کمتر است.
